11. ทุติยสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา

[417-418] เอกาทสเม ยํ วจนํ สมคฺเคปิ วคฺเค อวยวภูเต กโรติ ภินฺทติ, ตํ กลหการกวจนํ อิธ วคฺคนฺติ วุจฺจตีติ อาห ‘‘วคฺคํ อสามคฺคิปกฺขิยวจนํ วทนฺตี’’ติฯ อสามคฺคิปกฺเข ภวา อสามคฺคิปกฺขิยา, กลหกาฯ เตสํ วจนํ อสามคฺคิปกฺขิยวจนํ, อสามคฺคิปกฺเข วา ภวํ วจนํ อสามคฺคิปกฺขิยวจนํฯ ยสฺมา อุพฺพาหิกาทิกมฺมํ พหูนมฺปิ กาตุํ วฏฺฏติ, ตสฺมา ‘‘น หิ สงฺโฆ สงฺฆสฺส กมฺมํ กโรตี’’ติ อิทํ นิคฺคหวเสน กตฺตพฺพกมฺมํ สนฺธาย วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ องฺคานิ ปเนตฺถ เภทาย ปรกฺกมนํ ปหาย อนุวตฺตนํ ปกฺขิปิตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตสทิสาเนวฯ

ทุติยสงฺฆเภทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

12. ทุพฺพจสิกฺขาปทวณฺณนา

[424] ทฺวาทสเม วมฺภนวจนนฺติ ครหวจนํฯ อปสาเทตุกาโมติ ขิปิตุกาโม, ตชฺเชตุกาโม วา, ฆฏฺเฏตุกาโมติ วุตฺตํ โหติฯ สฏสทฺโท ปติตสทฺเทน สมานตฺโถฯ วิเสสนสฺส จ ปรนิปาตํ กตฺวา ติณกฏฺฐปณฺณสฏนฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ตตฺถ ตตฺถ ปติตํ ติณกฏฺฐปณฺณ’’นฺติฯ เกนาปีติ วาตสทิเสน นทีสทิเสน จ เกนาปิฯ

[425-426] วตฺตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ กิสฺมิญฺจิ วุจฺจมาเน อสหนโต โอวทิตุํ อสกฺกุเณยฺโยฯ ทุกฺขํ วโจ เอตสฺมิํ วิปฺปฏิกูลคฺคาเห วิปจฺจนีกวาเท อนาทเร ปุคฺคเลติ ทุพฺพโจฯ เตนาห ‘‘ทุกฺเขน กิจฺเฉน วทิตพฺโพ’’ติอาทิฯ ทุพฺพจภาวกรณีเยหีติ ทุพฺพจภาวการเกหิฯ กตฺตุอตฺเถ อนียสทฺโท ทฏฺฐพฺโพฯ เตเนวาห ‘‘เย ธมฺมา ทุพฺพจํ ปุคฺคลํ กโรนฺตี’’ติอาทิฯ ปาปิกา อิจฺฉา เอตสฺสาติ ปาปิจฺโฉ, ตสฺส ภาโว ปาปิจฺฉตา, อสนฺตคุณสมฺภาวนตา ปฏิคฺคหเณ จ อมตฺตญฺญุตา ปาปิจฺฉตาติ เวทิตพฺพาฯ อตฺตุกฺกํสกา จ เต ปรวมฺภกา จาติ อตฺตุกฺกํสกปรวมฺภกาฯ เย อตฺตานํ อุกฺกํสนฺติ อุกฺขิปนฺติ อุจฺเจ ฐาเน ฐเปนฺติ, ปรญฺจ วมฺเภนฺติ ครหนฺติ นีเจ ฐาเน ฐเปนฺติ, เตสเมตํ อธิวจนํฯ เตสํ ภาโว อตฺตุกฺกํสกปรวมฺภกตาฯ กุชฺฌนสีโล โกธโน, ตสฺส ภาโว โกธนตาฯ กุชฺฌนลกฺขณสฺส โกธสฺเสตํ อธิวจนํฯ

ปุพฺพกาเล โกโธ, อปรกาเล อุปนาโหติ อาห ‘‘โกธเหตุ อุปนาหิตา’’ติฯ ตตฺถ อุปนหนสีโล, อุปนาโห วา เอตสฺส อตฺถีติ อุปนาหี, ตสฺส ภาโว อุปนาหิตาฯ ปุนปฺปุนํ จิตฺตปริโยนทฺธลกฺขณสฺส โกธสฺเสเวตํ อธิวจนํฯ สกิญฺหิ อุปฺปนฺโน โกโธ โกโธเยว, ตตุตฺตริ อุปนาโหฯ อภิสงฺโคติ ทุมฺโมจนีโย พลวอุปนาโหฯ โส อสฺส อตฺถีติ อภิสงฺคี, ตสฺส ภาโว อภิสงฺคิตาฯ ทุมฺโมจนียสฺส พลวอุปนาหสฺเสตํ อธิวจนํฯ โจทกํ ปฏิปฺผรณตาติ โจทกสฺส ปฏิวิรุทฺเธน ปจฺจนีเกน หุตฺวา อวฏฺฐานํฯ โจทกํ อปสาทนตาติ ‘‘กิํ นุ โข ตุยฺหํ พาลสฺส อพฺยตฺตสฺส ภณิเตน, ตฺวมฺปิ นาม ภณิตพฺพํ มญฺญิสฺสสี’’ติ เอวํ โจทกสฺส ฆฏฺฏนาฯ โจทกสฺส ปจฺจาโรปนตาติ ‘‘ตฺวมฺปิ โขสิ อิตฺถนฺนามํ อาปตฺติํ อาปนฺโน, ตํ ตาว ปฏิกโรหี’’ติ เอวํ โจทกสฺส อุปริ ปฏิอาโรปนตาฯ

อญฺเญน อญฺญํ ปฏิจรณตาติ อญฺเญน การเณน, วจเนน วา อญฺญสฺส การณสฺส, วจนสฺส วา ปฏิจฺฉาทนวเสน จรณตาฯ ปฏิจฺฉาทนตฺโถ เอว วา จรสทฺโท อเนกตฺถตฺตา ธาตูนนฺติ ปฏิจฺฉาทนตาติ อตฺโถฯ ตาย สมนฺนาคโต หิ ปุคฺคโล ยํ โจทเกน โทสวิภาวนการณํ, วจนํ วา วุตฺตํ, ตํ ตโต อญฺเญเนว โจทนาย อมูลิกภาวทีปเนน การเณน, ตทตฺถโพธเกน วจเนน วา ปฏิจฺฉาเทติฯ ‘‘อาปตฺติํ อาปนฺโนสี’’ติ วุตฺเต ‘‘โก อาปนฺโน, กิํ อาปนฺโน, กิสฺมิํ อาปนฺโน, กํ ภณถ, กิํ ภณถา’’ติ วา วตฺวา ‘‘เอวรูปํ กิญฺจิ ตยา ทิฏฺฐ’’นฺติ วุตฺเต ‘‘น สุณามี’’ติ โสตํ วา อุปนาเมตฺวา วิกฺเขปํ กโรนฺโตปิ อญฺเญนญฺญํ ปฏิจฺฉาเทติฯ ‘‘อิตฺถนฺนามํ อาปตฺติํ อาปนฺโนสี’’ติ ปุฏฺเฐ ‘‘ปาฏลิปุตฺตํ คโตมฺหี’’ติ วตฺวา ปุน ‘‘น ตว ปาฏลิปุตฺตคมนํ ปุจฺฉาม, อาปตฺติํ ปุจฺฉามา’’ติ วุตฺเต ตโต ‘‘ราชคหํ คโตมฺหี’’ติ วตฺวา ‘‘ราชคหํ วา ยาหิ พฺราหฺมณคหํ วา, อาปตฺติํ อาปนฺโนสี’’ติ วุตฺเต ‘‘ตตฺถ เม สูกรมํสํ ลทฺธ’’นฺติอาทีนิ วตฺวา พหิทฺธา กถาวิกฺขิปนมฺปิ อตฺถโต อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรณเมวาติ วิสุํ น คหิตํฯ

อปทาเนนาติ อตฺตโน จริยายฯ อปทียนฺติ หิ โทสา เอเตน ทกฺขียนฺติ, ลุยนฺติ ฉิชฺชนฺตีติ วา อปทานํ, สตฺตานํ สมฺมา มิจฺฉา วา วตฺตปฺปโยโคฯ

น สมฺปายนตาติ ‘‘อาวุโส, ตฺวํ กุหิํ วสสิ, กํ นิสฺสาย วสสี’’ติ วา ‘‘ยํ ตฺวํ วเทสิ ‘มยา เอส อาปตฺติํ อาปชฺชนฺโต ทิฏฺโฐ’ติ, ตฺวํ ตสฺมิํ สมเย กิํ กโรสิ, อยํ กิํ กโรติ, กตฺถ จ ตฺวํ อโหสิ, กตฺถ อย’’นฺติ วา อาทินา นเยน จริยํ ปุฏฺเฐน สมฺปาเทตฺวา อกถนํฯ

มกฺขิปฬาสิตาติ เอตฺถ ปรคุณมกฺขนลกฺขโณ มกฺโข, โส เอตสฺส อตฺถีติ มกฺขีฯ ตาทิโส ปุคฺคโล อคาริโย อนคาริโย วา สมาโน ปเรสํ สุกตกรณํ วินาเสติฯ อคาริโยปิ หิ เกนจิ อนุกมฺปเกน ทลิทฺโท สมาโน อุจฺจฏฺฐาเน ฐปิโต, อปเรน สมเยน ‘‘กิํ ตยา มยฺหํ กต’’นฺติ ตสฺส สุกตกรณํ วินาเสติฯ อนคาริโยปิ สามเณรกาลโต ปภุติ อาจริเยน วา อุปชฺฌาเยน วา จตูหิ ปจฺจเยหิ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีหิ จ อนุคฺคเหตฺวา ธมฺมกถานยปกรณโกสลฺลาทีนิ สิกฺขาปิโต, อปเรน สมเยน ราชราชมหามตฺตาทีหิ สกฺกโต ครุกโต อาจริยุปชฺฌาเยสุ อจิตฺตีกโต จรมาโน ‘‘อยํ อมฺเหหิ ทหรกาเล เอว อนุคฺคหิโต สํวทฺธิโต จ, อถ จ ปนิทานิ นิสฺสิเนโห ชาโต’’ติ วุจฺจมาโน ‘‘กิํ มยฺหํ ตุมฺเหหิ กต’’นฺติ เตสํ สุกตกรณํ วินาเสติฯ

‘‘พหุสฺสุเตปิ ปุคฺคเล อชฺโฌตฺถริตฺวา อีทิสสฺส เจว พหุสฺสุตสฺส อนิยตา คติ, ตว วา มม วา โก วิเสโส’’ติอาทินา นเยน อุปฺปชฺชมาโน ยุคคฺคาหลกฺขโณ ปฬาโสฯ โส ปรคุเณหิ อตฺตโน คุณานํ สมกรณรโสฯ ตถา เหส ปเรสํ คุเณ ฑํสิตฺวา วิย อตฺตโน คุเณหิ สเม กโรตีติ ปฬาโสติ วุจฺจติ, โส เอตสฺส อตฺถีติ ปฬาสีฯ มกฺขี จ ปฬาสี จ มกฺขิปฬาสิโน, เตสํ ภาโว มกฺขิปฬาสิตาฯ อตฺถโต ปน มกฺโข เจว ปฬาโส จฯ

อิสฺสติ ปรสมฺปตฺติํ น สหตีติ อิสฺสุกีฯ มจฺฉรายติ อตฺตโน สมฺปตฺติํ นิคูหติ, ปเรสํ สาธารณภาวํ น สหติ, มจฺเฉรํ วา เอตสฺส อตฺถีติ มจฺฉรีฯ สฐยติ น สมฺมา ภาสตีติ สโฐ, อตฺตโน อวิชฺชมานคุณปฺปกาสนลกฺขเณน สาเฐยฺเยน สมนฺนาคโต เกราฏิกปุคฺคโลฯ เกราฏิโก จ อานนฺทมจฺโฉ วิย โหติฯ

อานนฺทมจฺโฉ นาม กิร มจฺฉานํ นงฺคุฏฺฐํ ทสฺเสติ, สปฺปานํ สีสํ ‘‘ตุมฺเหหิ สทิโส อห’’นฺติ ชานาเปตุํ, เอวเมว เกราฏิโก ปุคฺคโล ยํ ยํ สุตฺตนฺติกํ วา อาภิธมฺมิกํ วา อุปสงฺกมติ, ตํ ตํ เอวํ วทติ ‘‘อหํ ตุมฺหากํ อนฺเตวาสี, ตุมฺเห มยฺหํ อนุกมฺปกา, นาหํ ตุมฺเห มุญฺจามี’’ติ ‘‘เอวเมเต ‘สคารโว อยํ อมฺเหสุ สปฺปติสฺโส’ติ มญฺญิสฺสนฺตี’’ติฯ สาเฐยฺเยน หิ สมนฺนาคตสฺส ปุคฺคลสฺส อสนฺตคุณสมฺภาวเนน จิตฺตานุรูปกิริยาวิหรโต ‘‘เอวํจิตฺโต เอวํกิริโย’’ติ ทุวิญฺเญยฺยตฺตา กุจฺฉิํ วา ปิฏฺฐิํ วา ชานิตุํ น สกฺกาฯ ยโต โส –

‘‘วาเมน สูกโร โหติ, ทกฺขิเณน อชามิโค;

สเรน เนลโก โหติ, วิสาเณน ชรคฺคโว’’ติฯ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.296; วิภ. อฏฺฐ. 894; มหานิ. อฏฺฐ. 166) –

เอวํ วุตฺตยกฺขสูกรสทิโส โหติฯ กตปาปปฏิจฺฉาทนลกฺขณา มายา, สา อสฺส อตฺถีติ มายาวีฯ

ถมฺภสมงฺคิตาย ถทฺโธฯ วาตภริตภสฺตาสทิสถทฺธภาวปคฺคหิตสิรอนิวาตวุตฺติการกโรติ ถมฺโภฯ เยน สมนฺนาคโต ปุคฺคโล คิลิตนงฺคลสทิโส วิย อชคโร, วาตภริตภสฺตา วิย จ ถทฺโธ หุตฺวา ครุฏฺฐานิเย ทิสฺวา โอนมิตุมฺปิ น อิจฺฉติ, ปริยนฺเตเนว จรติฯ อพฺภุนฺนติลกฺขโณ อติมาโน, โส เอตสฺส อตฺถีติ อติมานีฯ

สํ อตฺตโน ทิฏฺฐิํ ปรามสติ สภาวํ อติกฺกมิตฺวา ปรโต อามสตีติ สนฺทิฏฺฐิปรามาสีฯ อาธานํ คณฺหาตีติ อาธานคฺคาหีฯ ‘‘อาธาน’’นฺติ ทฬฺหํ วุจฺจติ, ทฬฺหคฺคาหีติ อตฺโถฯ ยุตฺตํ การณํ ทิสฺวาว ลทฺธิํ ปฏินิสฺสชฺชตีติ ปฏินิสฺสคฺคี, ทุกฺเขน กิจฺเฉน กสิเรน พหุมฺปิ การณํ ทสฺเสตฺวา น สกฺกา ปฏินิสฺสคฺคิํ กาตุนฺติ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคี, โย อตฺตโน ทิฏฺฐิํ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา อปิ พุทฺธาทีหิ การณํ ทสฺเสตฺวา วุจฺจมาโน น ปฏินิสฺสชฺชติ, ตสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตาทิโส หิ ปุคฺคโล ยํ ยเทว ธมฺมํ วา อธมฺมํ วา สุณาติ, ตํ สพฺพํ ‘‘เอวํ อมฺหากํ อาจริเยหิ กถิตํ, เอวํ อมฺเหหิ สุต’’นฺติ กุมฺโมว องฺคานิ สเก กปาเล อนฺโตเยว สโมทหติฯ ยถา หิ กจฺฉโป อตฺตโน ปาทาทิเก องฺเค เกนจิ ฆฏฺฏิเต สพฺพานิ องฺคานิ อตฺตโน กปาเลเยว สโมทหติ, น พหิ นีหรติ, เอวมยมฺปิ ‘‘น สุนฺทโร ตว คาโห, ฉฑฺเฑหิ น’’นฺติ วุตฺโต ตํ น วิสฺสชฺเชติ, อนฺโตเยว อตฺตโน หทเย เอว ฐเปตฺวา วิจรติฯ ยถา กุมฺภีลา คหิตํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, เอวํ กุมฺภีลคฺคาหํ คณฺหาติ, น วิสฺสชฺเชติฯ

มกฺขิปฬาสิตาทิยุคฬตฺตเยน ทสฺสิเต มกฺขปฬาสาทโย ฉ ธมฺเม วิสุํ วิสุํ คเหตฺวา ‘‘เอกูนวีสติ ธมฺมา’’ติ วุตฺตํฯ อนุมานสุตฺตฏฺฐกถายํ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.181) ปน มกฺขปฬาสาทโยปิ ยุคฬวเสน เอกํ กตฺวา ‘‘โสฬส ธมฺมา’’ติ วุตฺตํฯ

ปกาเรหิ อาวหนํ ปทกฺขิณํ, ตโต ปทกฺขิณโต คหณสีโล ปทกฺขิณคฺคาหี, น ปทกฺขิณคฺคาหี อปฺปทกฺขิณคฺคาหีฯ โย วุจฺจมาโน ‘‘ตุมฺเห มํ กสฺมา วทถ, อหํ อตฺตโน กปฺปิยากปฺปิยํ สาวชฺชานวชฺชํ อตฺถานตฺถํ ชานามี’’ติ วทติ, อยํ อนุสาสนิํ ปทกฺขิณโต น คณฺหาติ, วามโตว คณฺหาติ, ตสฺมา ‘‘อปฺปทกฺขิณคฺคาหี’’ติ วุจฺจติ, เตนาห ‘‘ยถานุสิฏฺฐ’’นฺติอาทิฯ

อุทฺเทเสติ ปาติโมกฺขุทฺเทเสฯ อถ สพฺพาเนว สิกฺขาปทานิ กถํ ปาติโมกฺขุทฺเทสปริยาปนฺนานีติ อาห ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺติ, โส อาวิกเรยฺยาติ เอวํ สงฺคหิตตฺตา’’ติฯ ‘‘ยสฺส สิยา อาปตฺตี’’ติ หิ อิมินา สพฺพาปิ อาปตฺติโย นิทานุทฺเทเส สงฺคหิตาเยว โหนฺติฯ ปญฺจหิ สหธมฺมิเกหิ สิกฺขิตพฺพตฺตาติ ลพฺภมานวเสน วุตฺตํฯ สหธมฺมิเกน สหการเณนาติปิ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘วจนายา’’ติ นิสฺสกฺเก สมฺปทานวจนนฺติ อาห ‘‘ตโต มม วจนโต’’ติฯ องฺคานิ เจตฺถ ปฐมสงฺฆเภทสทิสานิฯ อยํ ปน วิเสโส – ยถา ตตฺถ เภทาย ปรกฺกมนํ, เอวํ อิธ อวจนียกรณตา ทฏฺฐพฺพาฯ

ทุพฺพจสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

13. กุลทูสกสิกฺขาปทวณฺณนา

[431] เตรสเม กีฏาคิรีติ ตสฺส นิคมสฺส นามํฯ ตญฺหิ สนฺธาย ปรโต ‘‘น อสฺสชิปุนพฺพสุเกหิ ภิกฺขูหิ กีฏาคิริสฺมิํ วตฺถพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ เตน ปน โยคโต โส ชนปโทปิ ‘‘กีฏาคิริ’’อิจฺเจว สงฺขฺยํ คโตติ อาห ‘‘เอวํนามเก ชนปเท’’ติฯ อาวาเส นิยุตฺตา อาวาสิกา, นิพทฺธวาสิโนฯ เต อกตํ เสนาสนํ กโรนฺติ, ชิณฺณํ ปฏิสงฺขโรนฺติ, กเต อิสฺสรา โหนฺติฯ เตนาห ‘‘โส เยสํ อายตฺโต…เป.… เต อาวาสิกา’’ติ ฯ นิวาโส นิวาสมตฺตํ เอเตสํ อตฺถีติ เนวาสิกาติ อาห ‘‘เย ปน เกวล’’นฺติอาทิฯ เตติ อสฺสชิปุนพฺพสุกาฯ ฉ ชนาติ ปณฺฑุโก โลหิตโก เมตฺติโย ภูมชโก อสฺสชิ ปุนพฺพสุโกติ อิเม ฉ ชนาฯ สมฺมาติ อาลปนวจนเมตํฯ อายมุขภูตาติ อายสฺส มุขภูตาฯ ธุรฏฺฐาเนติ สาวตฺถิยา อวิทูเร ฐาเนฯ วสฺสาเน เหมนฺเต จาติ ทฺวีสุ อุตูสุ วสฺสนโต ‘‘ทฺวีหิ เมเฆหี’’ติ วุตฺตํฯ ทิยฑฺฒภิกฺขุสหสฺสโต คณาจริยานํ ฉนฺนํ ชนานํ อธิกตฺตา ‘‘สมธิก’’นฺติ วุตฺตํ, สาธิกนฺติ อตฺโถฯ ม-กาโร ปทสนฺธิวเสน อาคโตฯ อกตวตฺถุนฺติ อกตปุพฺพํ อภินววตฺถุํฯ

กณิการาทโย ปุปฺผรุกฺขา, ชาติสุมนาทโย ปุปฺผคจฺฉาฯ โกฏฺฏนนฺติ สยํ ฉินฺทนํฯ โกฏฺฏาปนนฺติ ‘‘อิมํ ฉินฺท ภินฺทา’’ติ อญฺเญหิ เฉทาปนํฯ อาฬิยา พนฺธนนฺติ ยถา คจฺฉมูเล อุทกํ สนฺติฏฺฐติ, ตถา สมนฺตโต พนฺธนํฯ อุทกสฺสาติ อกปฺปิยอุทกสฺสฯ กปฺปิยอุทกสิญฺจนนฺติ อิมินาว สิญฺจาปนมฺปิ สงฺคหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ นนุ ‘‘อุทกสฺส เสจนํ เสจาปน’’นฺติ อิมินาว สามญฺญโต กปฺปิยากปฺปิยอุทกสิญฺจนาทิํ สกฺกา สงฺคเหตุํ, ตสฺมา กปฺปิยอุทกสิญฺจนาทิ กสฺมา วิสุํ วุตฺตนฺติ? ‘‘อารามาทิอตฺถํ โรปิเต อกปฺปิยโวหาเรสุปิ กปฺปิยอุทกสิญฺจนาทิ วฏฺฏตี’’ติ วกฺขมานตฺตา อิธาปิ วิภาคํ กตฺวา กปฺปิยอุทกสิญฺจนาทิ วิสุํ ทสฺสิตํฯ หตฺถมุขปาทโธวนนฺหาโนทกสิญฺจนนฺติ อิมินาปิ ปการนฺตเรน กปฺปิยอุทกสิญฺจนเมว ทสฺเสติฯ ‘‘อกปฺปิยโวหาโร’’ติ โกฏฺฏนขณนาทิวเสน สยํ กรณสฺสปิ กถํ สงฺคโหติ? อกปฺปิยนฺติ โวหรียตีติ อกปฺปิยโวหาโรติ อกปฺปิยภูตํ กรณการาปนาทิ สพฺพเมว สงฺคหิตํ, น ปน อกปฺปิยวจนมตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ กปฺปิยโวหาเรปิ เอเสว นโยฯ สุกฺขมาติกาย อุชุกรณนฺติ อิมินา ปุราณปณฺณาทิหรณมฺปิ สงฺคหิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ กุทาลาทีนิ ภูมิยํ ฐเปตฺวา ฐานโต หตฺเถน คเหตฺวา ฐานเมว ปากฏตรนฺติ ‘‘โอภาโส’’ติ วุตฺตํฯ

มหาปจฺจริวาทมฺหิ ปติฏฺฐเปตุกาโม ปจฺฉา วทติฯ วนตฺถายาติ อิทํ เกจิ ‘‘วตตฺถายา’’ติ ปฐนฺติ, เตสํ วติอตฺถายาติ อตฺโถฯ อกปฺปิยโวหาเรปิ เอกจฺจํ วฏฺฏตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘น เกวลญฺจ เสส’’นฺติอาทิมาหฯ ยํ กิญฺจิ มาติกนฺติ สุกฺขมาติกํ วา อสุกฺขมาติกํ วาฯ